‘Hulp dichtbij, welzijnswerk, buurtvoorziening, onderwijs en opvang’. Dat verstaan enkele van de deelnemers bij aanvang van de expert-meeting ‘Wijkgericht werken’ onder ‘sociale basis’. Radboud Engbersen, programmaleider sociale basis bij Movisie, licht het begrip vervolgens toe: ‘Als de sociale basis sterk genoeg is, kunnen problemen worden voorkomen, of in een vroeg stadium worden opgelost.’
‘Het gewone leven’
Het relatief nieuwe beleidsconcept ‘Sociale Basis’ dateert uit 2017. Een begrip dat zich de komende tijd nog veel zal laten horen, en dat komt ook naar voren in het onderzoek over leren, sturen en verantwoorden in de sociale basis van het Verwey-Jonger Instituut. Hierin laten 12 gemeenten zien hoe zij dit begrip invullen. Het is een elastisch en ook diffuus begrip, vertelt Radboud, en leidt vaak tot verwarring. Maar blijkbaar hebben we dit soort basisbegrippen nodig, in een tijd dat de fundamenten (de sociale basis) tekort schieten. Denk aan: versterken basisonderwijs, basisinkomen en basisbanen. De sociale basis, dat zijn wij, betoogt hij. Het gewone leven. Het is de wijk, de buurt waar je woont. En waar je als bewoner gebruik van maakt, ‘zonder indicatie’. Het begrip ‘sociale basis’ is overgenomen uit ‘sociale basis infrastructuur’, wat als kritiek kreeg dat het teveel als een afvinklijstje voor de aanwezigheid van voorzieningen werd gebruikt. Sociale basis legt de nadruk op mensen en minder op de infrastructurele component.
Buiten-publieke ruimte
Bij sociale basis gaat hier om de non-institutionele benadering; het zijn de buurthuizen, die door de buurtbewoners zijn opgestart, los van de instituten. Of, wanneer het in samenwerking met inwoners en professionals is opgepakt, de ‘halfde lijn’-benadering. De definitie van de staatssecretaris -zie hieronder- legt het accent op kwetsbare doelgroepen, maar er ontbreekt, zo stelt Radboud, iets essentieels hierin: de buiten-publieke ruimte. Deze is essentieel voor een stevige basis; denk aan stoepen, trapveldjes. In coronatijd hebben we gemerkt hoe groot het belang daarvan is.
Definitie staatssecretaris
Dit aanbod – een combinatie van burgerinitiatieven, vrijwilligersorganisaties, ondersteuning aan mantelzorgers, professionele organisaties en ondersteuning van kwetsbare doelgroepen – noemen we de sociale basis. De sociale basisvoorzieningen raken aan álle aspecten van het dagelijkse leven: ontmoeting, onderwijs, opvoeding, werk, gezondheid, wonen, bewegen, cultuur en veiligheid.
Te veel middenklasse?
De sociale infrastructuur laat een enorme dynamiek zien van initiatieven die zijn ontstaan na de versobering van de verzorgingsstaat, met twee belangrijke achilleshielen: de continuïteit en de verhipping. Beklijven deze initiatieven? Zijn ze überhaupt in staat om de doelgroep, de kwetsbare bewoners, te bereiken? Maken de kwetsbare bewoners er graag gebruik van, of ademt het te veel ‘middenklasse’ uit?
Problemen voorkomen
De beleidstheorie die hieraan ten grondslag ligt is ontzorgen. Problemen zijn te gemakkelijk doorgeschoven naar de 2e lijn, in plaats van ze zoveel mogelijk in de ‘normale wereld’ op te lossen. Denk bijvoorbeeld aan eenzaamheid. Als de sociale basis sterk genoeg is, kunnen problemen worden voorkomen, en in een vroeg stadium worden opgelost. Al zijn daar beperkingen in, want niet alles is mogelijk, vindt Radboud.
Frontlinie onaantrekkelijk
Aandachtspunt is wel het beperkt beschikbare budget voor de sociale basis. Iedere gemeente acht de sociale basis van groot belang, maar het is vaak het eerste budget waarop wordt bezuinigd. Het werken in de sociale basis is ook erg moeilijk, en de professionals zijn niet goed voorbereid op de grote diversiteit van mensen in de woonwijken. Hoe maak je contact met alle mensen, en hoe zorg je ervoor dat het contact behouden blijft? Er is sprake van een capaciteitsprobleem, de administratieve druk is veel te hoog, en de caseload te hoog. Dit maakt het onaantrekkelijk om in de frontlinie te werken, schetst Radboud.
Het rapport van het Verwey-Jonker Instituut Leren, sturen en verantwoorden in de sociale basis laat zien wat je als bewoner kunt doen met de infrastructurele component om je heen. ‘Zodat je samen een vuist kunt maken, waar het landelijk beleid bij aan kan sluiten’, besluit Radboud.
Radboud Engbersen noemt de volgende onderzoeken:
- Leren, sturen en verantwoorden in de sociale basis – Verwey-Jonker Instituut
- Publicatie waarin 3 invalshoeken voor continuïteit worden uitgelegd: Verschenen essay: Het geheim van de lange relatie | Movisie
- Het kwalitatieve onderzoek bij vijf wijkteams waar Radboud naar verwees: Blik op het werk – Wat belemmert en helpt wijkteams.pdf (movisie.nl)
- Paleizen voor het volk van Eric Klinenberg: 9781524761172 | PenguinRandomHouse.com: Boeken
Voor het ZonMw-project ‘Versterken en verbeteren van wijkgericht werken’, dat bestaat uit 10 onderzoeken naar wijkgericht werken met kinderen en gezinnen, vervult Integraal Werken in de Wijk (IWW) de kennisfunctie. IWW verrijkt de onderzoeken met beschikbare kennis en brengt de kennis die uit de projecten voortkomt, weer verder. De expertbijeenkomst ‘Sociale basis’ vond in dat kader plaats.
